Zgodnie z art. 31 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków”.
Do majątku wspólnego małżonków należą w szczególności:
1/ pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
2/ dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
3/ środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
4/ kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 266, 321, 568, 695 i 875).
Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
1/ przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
2/ przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
3/ prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
4/ przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5/ prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
6/ przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
7/ wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
8/ przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
9/ prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
10/ przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
W ustroju wspólności ustawowej, często wymagana jest zgoda drugiego z małżonków do dokonywania czynności prawnych, a ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka.
Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:
1/ czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków;
2/ czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal;
3/ czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;
4/ darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.
W przypadku ustroju wspólności ustawowej zasady odpowiedzialności małżonków za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich kształtują się w ten sposób, że:
– jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków;
– jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa;.
– jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9.
Jeżeli wolą małżonków jest, aby w stosunkach majątkowych w ich małżeństwie obowiązywały inne zasady niż przyjęte przez ustawodawcę, mogą zawrzeć umowę majątkową małżeńską. Taka umowa może zostać zawarta zarówno w trakcie trwania związku małżeńskiego, jak i przed jego zawarciem, oraz może zostać ona przez małżonków rozwiązana lub zmieniona w każdym czasie.
W Polsce dopuszczalne jest zawarcie umowy, w której małżonkowie rozszerzą obowiązującą w ich małżeństwie wspólność lub ją ograniczą, a także ustanowią rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.
Do ustanowionej umową wspólności majątkowej stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej, z zachowaniem przepisów art. 48 – 501 k.r.o.
W przypadku umowy rozszerzającej wspólność majątkową, wspólności nie można rozszerzyć na:
1/ przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny;
2/ prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
3/ prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
4/ wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
5/ niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.
W razie zawarcia umowy rozszerzającej wspólność w małżeństwie, jeżeli wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności, wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden małżonek, może żądać zaspokojenia także z tych przedmiotów majątkowych, które należałyby do majątku osobistego dłużnika, gdyby wspólność majątkowa nie została rozszerzona
Umowa wprowadzająca ustrój rozdzielności majątkowej wywołuje natomiast taki skutek, że każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później, a każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem.
Należy jednak pamiętać, że na umowę majątkową małżeńską można się powoływać względem innych osób, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome.